فصل 2 فعل غير متصرف
آنچه تا کنون گذشت درباره فعل متصرف بود و فعل متصرف فعلي است که ماضي، مضارع و امر و تمام چهارده صيغه هر کدام از اينها را داشته باشد و فعلي را که چنين نباشد غير متصرف گويند.
افعال غير متصرف چهار دسته‏اند:
1- آنهايي که امر ندارند.
2 -آنهايي که مضارع و امر ندارند.
3- آنهايي که مضارع ندارند.
4- آنهايي که ماضي و مضارع ندارند.
افعال دسته اول عبارتند از: (زال، يزال)، (برح، يبرح)، (فتي‏ء، يفتؤ)، (انفک، ينفک)، (کاد، يکاد)، (اوشک، يوشک)، (طفق، يطفق) .
چهار فعل اول بمعني قطع شد مي‏باشند و دائما با اداة نفي بکار برده مي‏شوند و در نتيجه دوام و اتصال را مي‏رسانند و دو فعل بعد بمعني نزديک شد است و فعل اخير بمعني شروع کرد مي‏باشد.
افعال دسته دوم عبارتند از تبارک مقدس و منزه است و اين فعل فقط به خداوند متعال نسبت داده مي‏شود خلا عدا حاشا اين سه فعل در استثناء بکار برده مي‏شوند شد سخت است طال دير زماني است کثر زياد است قل نيست کم است ليس نيست دام دوام يافت اين فعل هميشه بعد از ماي وقتيه مصدريه قرار مي‏گيرد عسي حري اخلولق اين سه فعل بمعني اميد است مي‏باشند انشا جعل اخذ علق اين چهار فعل بمعني شروع کرد مي‏باشند کرب نزديک شد بئس ساء اين دو فعل بمعني ناپسند است مي‏باشند و به آنها فعل ذم مي‏گويند نعم حب اين دو فعل بمعني پسنديده است مي‏باشند و به آنها فعل مدح مي‏گويند و صيغه‏هاي عقود مانند بعت و اشتريت و... .
افعال دسته سوم عبارتند از: افعل و افعل بعنوان دو وزن تعجب وزن اول هميشه بعد از ماي استفهاميه و قبل از اسم منصوب قرار مي‏گيرد و دومي قبل از باء جاره و اسم مجرور به آن دو وزن فوق را در ترکيبي که گذشت دو صيغه تعجب مي‏گويند. مثلا: ما احسن زيدا يا احسن بزيد يعني چقدر زيد نيکو است از حسن زيد تعجب مي‏کنم .
تذکر:
عين الفعل صيغه اول تعجب اعلال و عين الفعل صيغه دوم اعلال و ادغام نمي‏شود مي‏گوييم ما اقوم زيدا اقوم بزيد و اعزز به .
افعال دسته چهارم عبارتند از: تعال (بيا)، هات (بياور)، هاء (بياور)، هاء (بگير)، هي (بشتاب)، هب (فرض کن) .
تبصره :
فعل غير متصرف مبدا اشتقاق مصدر ندارد.