فصل 2 فعل غير متصرف
آنچه تا کنون گذشت درباره فعل متصرف بود و فعل متصرف فعلي است که ماضي، مضارع و امر و تمام چهارده صيغه هر کدام از اينها را داشته باشد و فعلي را که چنين نباشد غير متصرف گويند.
افعال غير متصرف چهار دستهاند:
1- آنهايي که امر ندارند.
2 -آنهايي که مضارع و امر ندارند.
3- آنهايي که مضارع ندارند.
4- آنهايي که ماضي و مضارع ندارند.
افعال دسته اول عبارتند از: (زال، يزال)، (برح، يبرح)، (فتيء، يفتؤ)، (انفک، ينفک)، (کاد، يکاد)، (اوشک، يوشک)، (طفق، يطفق) .
چهار فعل اول بمعني قطع شد ميباشند و دائما با اداة نفي بکار برده ميشوند و در نتيجه دوام و اتصال را ميرسانند و دو فعل بعد بمعني نزديک شد است و فعل اخير بمعني شروع کرد ميباشد.
افعال دسته دوم عبارتند از تبارک مقدس و منزه است و اين فعل فقط به خداوند متعال نسبت داده ميشود خلا عدا حاشا اين سه فعل در استثناء بکار برده ميشوند شد سخت است طال دير زماني است کثر زياد است قل نيست کم است ليس نيست دام دوام يافت اين فعل هميشه بعد از ماي وقتيه مصدريه قرار ميگيرد عسي حري اخلولق اين سه فعل بمعني اميد است ميباشند انشا جعل اخذ علق اين چهار فعل بمعني شروع کرد ميباشند کرب نزديک شد بئس ساء اين دو فعل بمعني ناپسند است ميباشند و به آنها فعل ذم ميگويند نعم حب اين دو فعل بمعني پسنديده است ميباشند و به آنها فعل مدح ميگويند و صيغههاي عقود مانند بعت و اشتريت و... .
افعال دسته سوم عبارتند از: افعل و افعل بعنوان دو وزن تعجب وزن اول هميشه بعد از ماي استفهاميه و قبل از اسم منصوب قرار ميگيرد و دومي قبل از باء جاره و اسم مجرور به آن دو وزن فوق را در ترکيبي که گذشت دو صيغه تعجب ميگويند. مثلا: ما احسن زيدا يا احسن بزيد يعني چقدر زيد نيکو است از حسن زيد تعجب ميکنم .
تذکر:
عين الفعل صيغه اول تعجب اعلال و عين الفعل صيغه دوم اعلال و ادغام نميشود ميگوييم ما اقوم زيدا اقوم بزيد و اعزز به .
افعال دسته چهارم عبارتند از: تعال (بيا)، هات (بياور)، هاء (بياور)، هاء (بگير)، هي (بشتاب)، هب (فرض کن) .
تبصره :
فعل غير متصرف مبدا اشتقاق مصدر ندارد.
|