|
فصل 9 باب استفعال
مانند: خرج -> استخرج؛ يستخرج؛ استخراج
باب استفعال قاعده خصوصي ندارد و صرف اجمالي آن چنين است:
ماضي معلوم: استخرج استخرجا استخرجوا...
مضارع معلوم: يستخرج يستخرجان يستخرجون...
امر معلوم: ليستخرج ليستخرجا ليستخرجوا... استخرج استخرجا استخرجوا ماضي مجهول استخرج استخرجا استخرجوا...
مضارع مجهول: يستخرج يستخرجان يستخرجون...
مضاعف: استمد يستمد استمداد ليستمدد ليستمد ليستمد ليستمدا ليستمدوا... استمدد استمد استمد...
مثال: استوضح يستوضح استيضاح ليستوضح استوضح
اجوف: استقام يستقيم استقامه ليستقم استقم
ناقص: استفتي يستفتي استفتاء .
توضيح:
در مصدر اجوف باب استفعال مانند باب افعال پس از اين که عين الفعل بجهت اجراء قواعد اعلال حذف شد بجاي آن يک تاء در آخر آورده ميشود. مانند: استقوام -> استقامه و از همين قبيل است: استعاذه، استفاده، استحاله و... .
يک مورد استثنائي:
ماده حيي (حيا کرد) چون به باب استفعال رود ميتوان عين الفعل آن را پس از نقل حرکت آن به ما قبل انداخت و چنين صرف کرد استحي؛ يستحي؛ استحاء.
معاني باب استفعال:
باب استفعال داراي هفت معني است:
1 - طلب که معناي غالبي اين باب است مانند استغفر الله (از خدا طلب غفران ميکنم)، استنصر (طلب ياري کرد).
باب استفعال در بيان اين معني متعدي است اگر چه از ثلاثي لازم باشد. مانند: استخرجت المعدن (معدن را استخراج کردم).
2 -تحول مانند: استحجر الطين (گل سنگ شد).
3 -مفعول را بر صفتي يافتن مانند: استعظمت الامر (مطلب را بزرگ يافتم).
4 -مفعول را به صفتي متصف کردن مانند: استخلفت زيدا (زيد را جانشين خود قرار دادم).
5 -تکلف مانند: استجرا (جرات را بر خود تحميل کرد، بزحمت جرات نشان داد).
6 -مطاوعه مانند: ارحت زيدا فاستراح (زيد را راحت کردم پس او راحت شد).
7 -معناي ثلاثي مجرد مانند: قر يا استقر (آرام گرفت).
*******************
پرسش و تمرين
1 افعال زير را به باب استفعال ببريد خرج مد امن وضح خار فتا وفي حبي غاث جاز حال.
2 -افعال تمرين سابق را به باب استفعال برده بدستور زير صرف کنيد معلوم ماضي فعل اول مضارع فعل دوم امر فعل سوم مجهول ماضي فعل چهارم مضارع فعل پنجم نهي فعل ششم و مضارع معلوم مؤکد به نون ثقيله فعل هفتم.
3 -معناي باب استفعال را در افعال زير معين کنيد استمر عبور کرد استنوق الجمل شتر نر ماده شد استجاز اجازه خواست استسلمت للموت آيا تسليم مرگ شدهاي استوحش وحشت کرد استسقي طلب سقايت کرد استحسن زيد خالدا زيد خالد را نيکو يافت و استغشوا ثيابهم7 نوحو استعمرکم فيها61 هودان رآه استغني7 علقفما استکانوا لربهم76 مؤمنونان القوم استضعفوني150 اعرافابي و استکبر34 بقره
|