مبحث دوم ثلاثي مزيد
مقدمه
فعل ثلاثي مزيد از ثلاثي مجرد گرفته ميشود بدين معني که صيغه اول ماضي معلوم آنرا از صيغه اول ماضي معلوم ثلاثي مجرد ميگيريم و اما بقيه صيغههاي ماضي معلوم آن از صيغه اول و سائر قسمتهاي آن فعل ثلاثي مزيد از ماضي معلوم خودش گرفته ميشود بنا بر اينفعل ثلاثي مزيد آن است که صيغه اول ماضي معلوم آن داراي سه حرف اصلي و يک يا چند حرف زائد باشد حروفي که براي ساختن ثلاثي مزيد در ثلاثي مجرد اضافه ميشود حروف مخصوصي است و در جاي مخصوصي از آن درميآيد و حروف کلمه جديد مزيد فيه ممکن است حرکات جديدي داشته باشد اين خصوصيات را بوسيله اوزان ثلاثي مزيد که خواهد آمد ميتوان دريافت ماضي ثلاثي مزيد معلوم داراي 25 وزن است مضارع آن نيز 25 وزن دارد زيرا در غير ثلاثي مجرد براي هر ماضي بيش از يک وزن مضارع نيست مصدر هر وزن نيز قياسي و معين است
از اين 25 وزن ده وزن مشهور است يعني افعال زيادي طبق هر کدام از آنها مزيد فيه ميشود و پانزده وزن غير مشهور اوزان مشهور عبارتند از ماضي مضارع مصدر
1 - افعل يفعل افعال
2 - فعل يفعل تفعيل
3 - فاعل يفاعل مفاعله
4 - افتعل يفتعل افتعال
5 - انفعل ينفعل انفعال ماضي مضارع مصدر
6 - تفعل يتفعل تفعل
7 - تفاعل يتفاعل تفاعل
8 - افعل يفعل افعلال
9 - استفعل يستفعل استفعال
10 - افعال يفعال افعيلال
هر کدام از ماضي مضارعهاي فوق را همانطور که در ثلاثي مجرد گذشت باب ميگويند و آنرا بنام مصدر ميخوانند مثلا ميگويند باب افعال باب تفعيل باب مفاعله و...
بنابراين فعل ثلاثي مزيد داراي 25 باب است در ثلاثي مزيد مصدر هم مانند مضارع معلوم همانطور که اشاره شد از ماضي گرفته ميشود و بطور کلي براي ساختن هر کدام از سه قسمت ماضي مضارع و مصدر هر باب بايد وزن آن را در نظر گرفت و بر طبق آن حرف زائد درآورد و حروف را متحرک و ساکن نمود دقت کنيد قاعده ساختن مجهول ماضي و مضارع و معلوم و مجهول امر و صيغه سازي هر کدام از اينها همان است که در ثلاثي مجرد بيان گرديد و نيز کيفيت ضمائر در ثلاثي مزيد همانند ثلاثي مجرد است قاعده ادغام
تخفيف همزه و قواعد عمومي اعلال و قاعده خصوصي ناقص در تمام ابواب ثلاثي مزيد جاري ميگردد و نيز ماضي و مضارع آن داراي حالات مختلف سابق است علاوه بر اين دو قاعده اعلال نيز در ثلاثي مزيد جاري ميشود 1 اگر واو و ياء بعد از الف زائد و در آخر کلمه قرار گيرند قلب به همزه ميشوند مانند ارخاو ارخاء اجراي اجراء 2 ياء ما قبل مضموم اگر لام الفعل باشد ما قبل خود را مکسور ميکند مانند ترجي ترجي مصدر ناقص باب تفعل تباني تباني مصدر ناقص باب تفاعل بدين نکته بايد توجه کامل داشت که هر ثلاثي مجردي را نميتوان بطور دلخواه به تمام يا بعضي از ابواب ثلاثي مزيد برد زيرا بعضي اصلا مزيد فيه ندارند و بعضي فقط به يک يا چند باب مخصوص برده ميشوند بنا بر اين مزيد فيه شدن ثلاثي مجرد و کيفيت آن يعني بابي که بدان برده ميشود سماعي است نه قياسي اينک به خصوصيات ابواب توجه نمائيد.
*******************
پرسش و تمرين
1 - اشتقاق تمام قسمتهاي فعل ثلاثي مزيد را بيان کنيد.
2 -آيا در ثلاثي مزيد با داشتن وزن ماضي يا مضارع يا مصدر ميتوان وزن دو قسمت ديگر را دانست چرا.
3 -مضارع ماضيهاي زير چيست افعل افعل افتعل استفعل فاعل .
ماضي مضارعهاي زير چيست يفعل يتفعل يتفاعل يفعل يفعال.
5 -مضارع مصادر زير چيست افعال افعلال افعيلال افتعال تفاعل.
6 -چرا به مضارع ثلاثي مجرد با اينکه داراي حرف زائد است مزيد فيه گفته نميشود.
7 -مشهوريت در ابواب ثلاثي مزيد به چه معني است.
8 -ابواب مشهور را نام ببريد.
9 -اوزان زير را بسازيد افتعل افعل فاعل يفاعل مفاعله تفعل تفعل افعال افعيلال ينفعل انفعال افعلال.
10 -اوزان زير را صرف کنيد افعل فاعل انفعل تفاعل يتفعل يفعل يستفعل يفعال.
11 -مجهول افعال فوق را صرف کنيد.
12 -مضارعهاي تمرين 10 را با لاء نهي و نون تاکيد ثقيله صرف نمائيد.
13 -سماعي بودن ابواب مزيد فيه را توضيح دهيد.
14 -کيفيت ضمائر ماضي مضارع و امر را ذکر کنيد
|