مبحث دوم ثلاثي مزيد
مقدمه
فعل ثلاثي مزيد از ثلاثي مجرد گرفته مي‏شود بدين معني که صيغه اول ماضي معلوم آنرا از صيغه اول ماضي معلوم ثلاثي مجرد مي‏گيريم و اما بقيه صيغه‏هاي ماضي معلوم آن از صيغه اول و سائر قسمتهاي آن فعل ثلاثي مزيد از ماضي معلوم خودش گرفته مي‏شود بنا بر اينفعل ثلاثي مزيد آن است که صيغه اول ماضي معلوم آن داراي سه حرف اصلي و يک يا چند حرف زائد باشد حروفي که براي ساختن ثلاثي مزيد در ثلاثي مجرد اضافه مي‏شود حروف مخصوصي است و در جاي مخصوصي از آن درمي‏آيد و حروف کلمه جديد مزيد فيه ممکن است حرکات جديدي داشته باشد اين خصوصيات را بوسيله اوزان ثلاثي مزيد که خواهد آمد مي‏توان دريافت ماضي ثلاثي مزيد معلوم داراي 25 وزن است مضارع آن نيز 25 وزن دارد زيرا در غير ثلاثي مجرد براي هر ماضي بيش از يک وزن مضارع نيست مصدر هر وزن نيز قياسي و معين است
از اين 25 وزن ده وزن مشهور است يعني افعال زيادي طبق هر کدام از آنها مزيد فيه مي‏شود و پانزده وزن غير مشهور اوزان مشهور عبارتند از ماضي مضارع مصدر
1 - افعل يفعل افعال
2 - فعل يفعل تفعيل
3 - فاعل يفاعل مفاعله
4 - افتعل يفتعل افتعال
5 - انفعل ينفعل انفعال ماضي مضارع مصدر
6 - تفعل يتفعل تفعل
7 - تفاعل يتفاعل تفاعل
8 - افعل يفعل افعلال
9 - استفعل يستفعل استفعال
10 - افعال يفعال افعيلال
هر کدام از ماضي مضارعهاي فوق را همانطور که در ثلاثي مجرد گذشت باب مي‏گويند و آنرا بنام مصدر مي‏خوانند مثلا مي‏گويند باب افعال باب تفعيل باب مفاعله و...
بنابراين فعل ثلاثي مزيد داراي 25 باب است در ثلاثي مزيد مصدر هم مانند مضارع معلوم همانطور که اشاره شد از ماضي گرفته مي‏شود و بطور کلي براي ساختن هر کدام از سه قسمت ماضي مضارع و مصدر هر باب بايد وزن آن را در نظر گرفت و بر طبق آن حرف زائد درآورد و حروف را متحرک و ساکن نمود دقت کنيد قاعده ساختن مجهول ماضي و مضارع و معلوم و مجهول امر و صيغه سازي هر کدام از اينها همان است که در ثلاثي مجرد بيان گرديد و نيز کيفيت ضمائر در ثلاثي مزيد همانند ثلاثي مجرد است قاعده ادغام
تخفيف همزه و قواعد عمومي اعلال و قاعده خصوصي ناقص در تمام ابواب ثلاثي مزيد جاري مي‏گردد و نيز ماضي و مضارع آن داراي حالات مختلف سابق است علاوه بر اين دو قاعده اعلال نيز در ثلاثي مزيد جاري مي‏شود 1 اگر واو و ياء بعد از الف زائد و در آخر کلمه قرار گيرند قلب به همزه مي‏شوند مانند ارخاو ارخاء اجراي اجراء 2 ياء ما قبل مضموم اگر لام الفعل باشد ما قبل خود را مکسور مي‏کند مانند ترجي ترجي مصدر ناقص باب تفعل تباني تباني مصدر ناقص باب تفاعل بدين نکته بايد توجه کامل داشت که هر ثلاثي مجردي را نمي‏توان بطور دلخواه به تمام يا بعضي از ابواب ثلاثي مزيد برد زيرا بعضي اصلا مزيد فيه ندارند و بعضي فقط به يک يا چند باب مخصوص برده مي‏شوند بنا بر اين مزيد فيه شدن ثلاثي مجرد و کيفيت آن يعني بابي که بدان برده مي‏شود سماعي است نه قياسي اينک به خصوصيات ابواب توجه نمائيد.

*******************
پرسش و تمرين
‏1 - اشتقاق تمام قسمتهاي فعل ثلاثي مزيد را بيان کنيد.
2 -آيا در ثلاثي مزيد با داشتن وزن ماضي يا مضارع يا مصدر مي‏توان وزن دو قسمت ديگر را دانست چرا.
3 -مضارع ماضي‏هاي زير چيست افعل افعل افتعل استفعل فاعل .
ماضي مضارع‏هاي زير چيست يفعل يتفعل يتفاعل يفعل يفعال.
5 -مضارع مصادر زير چيست افعال افعلال افعيلال افتعال تفاعل.
6 -چرا به مضارع ثلاثي مجرد با اينکه داراي حرف زائد است مزيد فيه گفته نمي‏شود.
7 -مشهوريت در ابواب ثلاثي مزيد به چه معني است.
8 -ابواب مشهور را نام ببريد.
9 -اوزان زير را بسازيد افتعل افعل فاعل يفاعل مفاعله تفعل تفعل افعال افعيلال ينفعل انفعال افعلال.
10 -اوزان زير را صرف کنيد افعل فاعل انفعل تفاعل يتفعل يفعل يستفعل يفعال.
11 -مجهول افعال فوق را صرف کنيد.
12 -مضارع‏هاي تمرين 10 را با لاء نهي و نون تاکيد ثقيله صرف نمائيد.
13 -سماعي بودن ابواب مزيد فيه را توضيح دهيد.
14 -کيفيت ضمائر ماضي مضارع و امر را ذکر کنيد