فصل 17 حالات فعل ماضي
فعل ماضي در زبان عربي از جهت معني چهار گونه است:
1- ماضي مطلق که همان ماضي ساده است و تا بحال در مثالها از آن استفاده مي‏کرديم. مانند: ذهب زيد (زيد رفت) منفي ماضي مطلق را به دو نحو مي‏توان ساخت:
الف) با درآوردن ما يا لاي نافيه بر سر فعل ماضي.
ب) با درآوردن لم که حرف نفي و جزم است بر سر فعل مضارع از اين ترکيب در فصل بعد بحث خواهد شد.
مي‏گوييم: ما ذهب زيد يا لم يذهب زيد (زيد نرفت).
2- ماضي نقلي که بر وقوع کاري در زمان گذشته و در موردي که اثر آن تا زمان حال باقي باشد دلالت مي‏کند؛ ماضي نقلي از ترکيب قد با ماضي مطلق ساخته مي‏شود. مي‏گوييم: قد ذهب زيد (زيد رفته است) و منفي آن از ترکيب لما که حرف نفي و جزم است با فعل مضارع ساخته مي‏شود مي‏گوييم: لما يذهب زيد (زيد تا بحال نرفته است).
3- ماضي بعيد که بر تحقق کاري در گذشته بطوري که اثر آن نيز زائل شده است دلالت مي‏کند؛ اين فعل از ترکيب فعل کان با فعل ماضي ساخته مي‏شود. مي‏گوييم: زيد کان ذهب (زيد رفته بود)، زيد و بکر کانا ذهبا (زيد و بکر رفته بودند) و ... .
گاهي قبل يا بعد از فعل کان حرف قد نيز آورده مي‏شود. مانند: زيد قد کان ذهب يا زيد کان قد ذهب و گاهي اسم را بين کان و فعل ماضي مي‏آورند و مي‏گويند: کان زيد ذهب کان زيد ذهب کان زيد و بکر ذهبا و... .
منفي اين فعل با درآوردن ماي نافيه بر سر کان ساخته مي‏شود. مانند: زيد ما کان ذهب (زيد نرفته بود) زيد و بکر ما کانا ذهبا (زيد و بکر نرفته بودند).
4- ماضي استمراري که بر وقوع مستمر کاري در گذشته دلالت مي‏کند اين فعل با درآوردن فعل کان بر سر فعل مضارع ساخته مي‏شود مي‏گوييم زيد کان يذهب زيد مي‏رفت زيد و بکر کانا يذهبان زيد و بکر مي‏رفتند و... .
گاهي بين کان و فعل مضارع يک يا چند کلمه فاصله مي‏شود. مانند: کان زيد يذهب و کان زيد و بکر يذهبان و «کانوا قليلا من الليل ما يهجعون»(17/الذاريات).
منفي ماضي استمراري با درآوردن ماي نافيه بر سر کان يا لاي نافيه بر سر فعل مضارع ساخته مي‏شود. مي‏گوييم: ما کان زيد يذهب (زيد نمي‏رفت)، زيد و بکر ما کانا يذهبان (زيد و بکر نمي‏رفتند)، «کانوا لا يتناهون عن منکر فعلوه»(79 مائده) و...

*******************

پرسش و تمرين
‏1 - جملات زير را به عربي ترجمه کنيد حسن خوابيده بود علي مي‏جنگيد شما درس نخوانده‏ايد بچه‏ها بازي مي‏کردند مادرم مرا دوست مي‏داشت پدرم به جبهه رفته بود شاگردان درس نخوانده‏اند هر روز به مدرسه مي‏رفتم.
2 -جملات زير را به فارسي برگردانيد .ا لم نشرح لک صدرککانت تعمل الخبائثکانوا انفسهم يظلمونلم يکن شيئا مذکورا عصي ابليس ربه و لما يندم قد سمع اللهکنا نخوض و نلعبقد شفي العليلکنا نکذب بيوم الدين.
3 -جملات مثبت تمرين شماره 1 را منفي و جملات منفي را مثبت کنيد.
4 -چگونگي ساختن انواع ماضي در عربي را بيان کنيد