|
فصل 11 مهموز
مهموز بر سه نوع است:
1 - مهموز الفاء مانند: أمَرَ (فرمان داد)
2 - مهموز العين مانند: سأل (پرسيد)
3 - مهموز اللام مانند: قرأ (خواند)
نوع دوم و سوم مانند سالم است و امتيازي ندارد و اما نوع اول محل جريان قاعده تخفيف همزه ميباشد؛ بدين ترتيب که همزه در صيغههاي 13 مضارع و امر و 7 تا 12 امر معلوم وجوبا تخفيف ميشود.
مانند:
معلوم: يامر يامران...
آمر نامر ليامر...
اومر...
لامر لنامر مجهول يؤمر يؤمران...
اؤمر نؤمر ليؤمر...
لتؤمر...
لاؤمر لنؤمر و در بقيه صيغههاي مضارع و امر تخفيف آن جائز است. مانند:
يامر...
و يومر...
چند مورد استثنائي 1 و 2 و 3 اخذ (گرفتن)، اکل (خوردن)، امر (فرمان دادن) امر حاضر معلوم اين سه ماده از قواعد عمومي استثناء شده چنين صرف ميشود:
خُذ، خُذا، خُذُوا...
کُل، کُلا، کُلُوا...
مُر، مُرا، مُرُوا...
يعني نه تنها همزه امر نميگيرد بلکه همزه فاء الفعل نيز ميافتد البته اين عمل در دو ماده اول واجب و در ماده سوم جائز است. يعني امر آنرا اين چنين نيز ميتوان صرف کرد:
اُومُر، اُومُرا، اُومُرُوا...
*سؤال (پرسيدن) در ماضي، مضارع و امر معلوم اين ماده جايز است همزه عين الفعل را به الف تبديل کنيم؛ پس ميگوييم:
سال سالا سالوا يا سال سالا سالوا...
يسال يسالان...
يا يسال يسالان...
ليسال...
اسال...
يا ليسل...
سل...
در صيغههاي 14، 13، 7، 4، 1 و نيز 6 و 12 امر الف به التقاء ساکنين ميافتد. در صيغههاي 10، 9، 8 و 11 سلا، سلوا و سلي نيز شنيده شده است و در صورتي که واو يا فاء بر سر صيغه امر درآيد مانند و اسال و فاسالوا تبديل همزه آن بالف شنيده نشده است.
5 -راي رؤيه (ديدن) از معلوم و مجهول مضارع و امر اين مصدر همزه عين الفعل پس از نقل حرکت آن به ما قبل حذف ميشود ميگوييم:
يري يريان يرون...
لير ليريا ليروا...
ر ريا روا...
يري يريان يرون...
لير ليريا ليروا...
در بعضي از صيغههاي اين فعل تغييراتي عارض ميشود که جهت آن در بحث ناقص خواهد آمد.
*******************
پرسش و تمرين
1 - سالم صحيح مضاعف و مهموز را تعريف کنيد.
2 -تبديل همزه به حرف مد در کجا واجب و در کجا جائز است.
3 -مضارع معلوم و مجهول امن يامن و امر يامر و امر معلوم آن دو را صرف کنيد.
4 -امر معلوم و مجهول ياخذ ياکل و يامر را صرف کنيد.
5 -ماضي معلوم مضارع معلوم و مجهول و امر معلوم و مجهول راي يري را صرف کنيد.
6 -معلوم و مجهول ماضي مضارع و امر سؤال را به وجوه ممکن صرف کنيد.
|