فصل 9 مجهول بدون معلوم‏
در زبان عرب چند فعل مجهول وجود دارد که يا معلوم آن استعمال نشده است. مثل: اغمي عليه (بيهوش شد) و يا اصل معناي معلوم در آن حفظ نشده است. مثل: اولع به (به او علاقه زياد پيدا کرد يا به آن چيز يا کار حريص شد يا حريص بود)، حم (تبدار شد) غشي عليه (غش کرد)، جن (ديوانه شد) ا تري (آيا گمان مي‏کني)، عني به (باو اهتمام ورزيد) و... .

*******************
پرسش و تمرين
‏1 - اصطلاحات زير را معني کنيد:
فعل لازم، فعل متعدي، متعدي بنفسه، متعدي بحرف جر، جار و مجرور، مفعول با واسطه و مفعول بي واسطه .
2 - از سوره‏هاي نصر و انشراح براي اصطلاحات فوق مثال بياوريد.
3 -فعل لازم را چگونه مجهول مي‏کنند و چرا؟
4 - ماضي و مضارع مجهول افعال زير را صرف کنيد:
خرج منه، دخل فيه، سال عنه و نظر اليه.
5 - صيغه‏هاي زير را از ماضي و مضارعهاي مجهول فوق معني کنيد:
6، 14، 13، 7، 4، 1 امر مجهول مضارعهاي تمرين سابق (تمرين 4) را صرف کنيد و صيغه‏هاي 12، 9، 6، 3، 2 از امر مجهولها را معني کنيد.
7 - ضمائر مجهول فعل لازم و کيفيت تخلف (جانشين شدن) اسم ظاهر از آنها را بيان کنيد.
8 - بنظر شما علت آوردن فعل مجهول بجاي معلوم ]يعني ذکر نکردن فاعل[ چه چيزها مي‏تواند باشد؟
9 - آيا قواعدي که براي ساختن مجهول گفته شد عمومي است يا مختص به ثلاثي مجرد به چه دليل؟
10 - کيفيت ضمائر معلوم و مجهول عمومي است يا خصوصي چرا؟

*******************
تتمه
آنکه در خلال فصلهاي اخير روشن شد فعل مجهول چه مجهول متعدي بنفسه و چه مجهول متعدي بحرف جر فقط به يک صورت صرف مي‏شود و 14 صيغه دارد و همين طور است فعل معلوم لازم لکن فعل معلوم متعدي چه متعدي بنفسه و چه متعدي به حرف جر براي هر صيغه آن در رابطه با مفعول 14 صيغه متصور است که از ضرب 196 = 14*14 صورت بدست مي‏آيد. هر چند تمام اين صور مورد استفاده قرار نمي‏گيرد.
دو جدول زير صور آنرا در حالتي که مفعول ضمير متصل باشد نشان مي‏دهد و بر همين قياس است صرف مضارع و امر در مجهول کردن هر کدام از صيغه‏هاي جدول شماره 2 فعل را مجهول کرده ضمير فاعلي را حذف نموده و جار و مجرور را بعنوان نائب فاعل بعد از فعل مي‏آوريم مانند ذهبوا بزيد ذهب بزيد اما در مجهول کردن هر کدام از صيغه‏هاي جدول شماره 1 فعل را مجهول کرده ضمير فاعلي را حذف مي‏کنيم و ضمير مفعولي را به ضمير فاعلي معادل خود تبديل کرده و بعنوان نائب فاعل به فعل مجهول ملحق مي‏کنيم روشن است که در برخي از صيغه‏ها ضمير نائب فاعل مستتر خواهد بود مثلا مجهول نصروهن نصرن و مجهول نصرنهم نصروا و... .
در جدول زير معادله بين ضمائر فاعلي و مفعولي مشخص شده است. ضمائر فاعلي ماضي ضمائر مفعولي ضمائر فاعلي مضارع و امر هو مستتر ه هو مستتر ا هما ا و هم و هي مستتر ها هي مستتر ا هما ا ن هن ن ت ک انت مستتر تما کما ا تم کم و ت ک ي تما کما ا تن کن ن ت ي انا مستتر نا نا نحن مستتر.