2-ضمير و آن مضمر و كنايه و مكنّي نيز گفته شده و آن مانند فعل چهارده صيغه است ، شش غائب و شش حاضر و دو متكلم ،بلكه چهارده صيغه فعل به اعتبار ضمير است و فعل خودش يكي است چنانچه در مبحث افعال دانسته شد و ضمير يا مرفوع است يا منصوب يا مجرور و مرفوع است يا منصوب يا مجرور و مرفوع و منصوب هر كدام يا منفصل است يا متصل و مجرور فقط متصل است ، اين مي شود پنج قسم :
ضمير مرفوع منفصل عبارت است از : هو هما هم هي هما هنّ انت انتما انتم انتِ انتما انتنّ انا نحن .
ضمير مرفوع متصل عبارت است از : هو ا و هي ا نَ تَ تما تم تِ تما تنّ تُ نا ، اينها به فعل ماضي متصل مي شود و در غير ماضي هو ا و هي ا نَ انت ا و ي ا نَ انا نحن ، هو و هي در ماضي و غير ماضي و انت وانا و نحن در غير ماضي در صورت اتصال مستتر است ،هو و هي به استتار جائز و انت انا و نحن به استتار واجب و اتصال اينها به فعل در مبحث افعال بيان شد .
ضمير منصوب منفصل عبارت است از : اياه اياهما اياهم اياها اياهما اياهنّ اياكَ اياكما اياكم اياكِ اياكما اياكنّ ايايَ ايانا .
ضمير منصوب متصل همان منفصل است با حذف ايا و مجرور صورتش با منصوب متصل يكي است .
و اينها را مرفوع و منصوب و مجرور گويند ، زيرا در جاي اسم مرفوع و منصوب و مجرور واقع مي شوند ، متصل ومنفصل گويند ، زيرا به آخر كلمه اي اگر ملحق شود متصل و اگر ملحق نشود منفصل گفته مي شود و ضمير مرفوع متصل به فعل متصل مي شود و منصوب متصل به فعل واسم متصل مي گردد و مجرور به اسم و حرف متصل مي شود و تفصيل اينها در نحو بيان شده و جهت معرفه بودن ضمير مرجع آن است و مرجع ضمير غائب اسمي كه در كلام متكلم مذكور است و مرجع ضمير حاضر مخاطب است و مرجع ضمير متكلم خود متكلم است .