اسم ثلاثي مجرد را دوازده بناء متصور است ، زيرا فاءالفعل يا مفتوح است يا مكسور يا مضموم و عين الفعل يا ساكن است يا يكي از آنها و از ضرب سه در چهار دوازده حاصل است و آنها عبارت است از :
1-فَعْل مانند : فلس : پولك ماهي و پول خرد فلزي كه در فارسي پشيز گويند و ضرب : زدن .
2-فَعَل مانند فرس : اسب و جمل : شتر نر و فرح : شاد بودن و وجل : ترسيدن .
3-فَعِل مانند كتف : شانه و فخذ : ران و ورع : پارسا و كذب : دروغ گفتن .
4-فَعُل مانند عضد : بازو و نجد : پهلوان و مصدر بر اين وزن نيامده ، چنانچه در شرح نظام گفته .
5-فِعْل مانند حبر : دانشمند يهودان و مائعي كه به آن كتابت كنند و او را مداد گويند و آرايش كردن و صدق : راست گفتن .
6-فِعَل مانند عنب : انگور و صغر : كوچك بودن .
7-فِعِل مانند ابل : شتر و حبر : زردي دندان و بلز : مرد كوتاه قد چاق و اطل : تهيگاه ابن قتيبة در ادب الكاتب از سيبويه نقل كرده كه بر اين وزن غير از اين چهار كلمه نيامده .
8-فِعُل گفته اند اسمي بر اين وزن نيامده و بعضي نقل كرده اند كه در والسماء ذات الحُبُك : سوگند به آسمان كه داراي راهها است (ذاريات-51-7) ، بعضي از قراء غير مشهور الحِبُك خوانده است ، ولي اين نقل مورد اعتماد نيست .
9-فُعْل مانند قفل : كليددان و شكر : سپاس گزاردن .
10-فُعَل مانند صرد : بوم و هدي : راهنمايي كردن .
11-فُعُل مانند عنق : گردن و كتب : نوشته ها و در شرح نظام گفته مصدر بر اين وزن نيامده .
12-فُعِل مانند دئل : شغال گرگ و راسو كه موش صحرائي باشد يا شبيه آن و نام گروهي كه ابوالاسود دئلي از آن گروه است و رئم : پيزي و وعل : بزكوهي گفته اند : بر اين وزن جز اين سه اسم ديده نشده و در شرح نظام گفته : اين وزن مانند فِعُل مثال ندارد و براي توجيه اين سه كلمه بيهوده گويي كرده .