تدريج از درجه مشتق است و درجه در لغت پله است و تدريج : هر گونه عملي است كه چند دفعه پي در پي صورت گيرد و يك عمل محسوب شود ، مانند بالا رفتن سوي بام از پله هاي متعدد كه يك عمل محسوب است ، ولي حركاتي است كه به تدريج انجام ميشود برخلاف آنكه مثلا كسي به يك پرش بر بالاي بام قرار گيرد مانند :
يتجرّعُ زيدٌ الماءَ : زيد آب را تجرع مي كند ، يعني به جرعه هاي متعدد مي آشامد ، ثلاثي مجردش جرع يجرع جرعاً : فرو بردن چيز رواني در گلو ، و جرعه : يك بار فرو بردن است ، پس اگر كاسه آبي را مثلا يك باره فرو برد جرع است و چند بار پي در پي تجرّع است .
قد يعلم الله الذين يتسلّلون منكم : به تحقيق خدا داناست به كساني از شما كه تسلل مي كنند (نور-24-63) تسلّل از سلّ مشتق است و سلّ : بيرون كشيدن چيزي است از ميان چيزي و تسلّل : آن است كه كسي خود را از ميان جمعيتي يا غير آن كم كم بيرون كشد بطوري كه بخواهد كسي متوجه نشود .
آيه در مذمت كساني است كه مخفيانه از محضر پيغمبر صلي الله عليه و آله خارج مي شدند و به فرموده اش گوش نمي دادند ، مي فرمايد خدا به آنان داناست گر چه كسي متوجه آنان نباشد .
تدخّلتُ في الامر : به تدريج در كار داخل شدم .