وآن اسمي است كه دلالت مي كند بر حدث و ذاتي كه ظرف آن حدث است و آن بر چند وزن است :
1-مَفعَل مانند مقتل و مخرج : مكان كشتن وبيرون شدن و زمان كشتن وبيرون شدن و همچنان مكتب و مدرس و محضر و ملعب و مسكن ومعتل اللام هر چه باشد گر چه لفيف باشد بر اين وزن ميآيد ولام الفعل قلب به الف مي شود مانند : ملهي و مرقي ومثوي و منجي و موقي وموفي ومأوي .
و بر اين وزن از معتل العين عين الفعل قلب به الف مي گردد مانند : مقام و مكان و مجال و مبال ومطار ومساق و وزن مفعل غالباً از يَفْعَل و يَفعُل مشتق است .
2-مَفعِل مانند مضرب مسجد محفل مجلس و معتل الفاء هر چه باشد بر اين وزن ميآيد مانند مورد و موضع وموقع و ميبس و موعد و در معتل العين كسره كسره عين الفعل به فاءالفعل نقل مي شود مانند مقيل و مبيت ومبيع و اين وزن غالباً از يفعِل مشتق است .
3-مُفعُل مانند : مدهن : روغن دان ، مسعط : انفيه دان .
4-مُفعُلَة مانند : مكحله : سورمه دان و اين دو وزن گويا براي ظرف غير حدث است .
5-مَفعَلة مانند مقبره مزبله مسعبه معركه مزرعه و اين وزن اختصاص به مكان دارد و ظرف بر اي حدث و غير حدث مي شود و عين الفعل در اين صيغه به هر سه حركت آمده است و اعلال چنان است كه گفته شد و اسم زمان ومكان مانند مصدر ميمي قياسي است .
6-مِفعَلَة مانند : محبرة : مركب دان ، مقلمه : قلم دان ، ممحلة : نمك دان و در اينها فتح ميم جائز وافصح است .
7-مِفعال مانند : مرصاد : كمين گاه ، محراب : پيشگاه مجلس ، ميعاد : وعده جاي ووعده گاه ، ميقات : هنگام كار و وعده گاهي كه در وقتي معين شود در اصل موعاد و موقات است وبعضي گفته اند : اين دو وزن براي اسم زمان و مكان از باب تشبيه به آلت است زيرا اين دو وزن مخصوص اسم آلت است .
و اسم زمان ومكان از غير ثلاثي مجرد در هر بابي بر وزن اسم مفعول از آن باب است مانند مصدر ميمي ، مثل مصلّي ، مجتمع ، مستراح ، منقلب ، مقام منتدي ، مستشفي ، مغتسل .