5-به معني اسم فاعل باشد ، مانند مثال هايي كه مذكور شد و به ندرت به معني اسم مفعول آمده مانند زيد احبّ اليّ من ابني : زيد محبوب تر است سوي من از پسرم و ربّي احمد شيء عندي : پروردگارم محمود ترين چيز است نزد من و العار ابغض اليّ من القتل : ننگ مبغوض تر است سوي من از كشته شدن و احبّ و ابغض به صيغه اسم تفضيل اگر بعدش لام باشد به معني محبّ تر و مبغض تر است و اگر الي باشد به معني محبوب تر و مبغوض تر است ، چنانچه در مثال ها مشاهده مي شود .
پس اگر بخواهند از حدثي به معني عيب و لون يا از غير ثلاثي مجرد اسم تفضيل آورند بايد از كلمات عامه به مناسبت مقصود اسم تفضيل ساخته شود و مصدر فعلي كه مي خواهند تفضيل بدهند پس از آن بياورند مانند :
و للآخرة اكبر درجاتٍ و اكبر تفضيلاً : و همانا آخرت از جنبه درجات بزرگتر و از جنبه تفضيل بزرگتر است ( اسراء-17-21) .
ذلك خيرٌ و احسن تءويلاً : آن بهتر وانجامش نيكوتر است (اسراء-17-35).
و لتعلَمُنَّ ايّنا اشدّ عذاباً و ابقي : و همانا خواهيد دانست كدام يك از ما از جنبه شكنجه سخت تر و پاينده تريم (طه-20-71) .
زيد اشدّ ايماناً من عمروٍ : زيد از جنبه ايمان محكم تر از عمرو است .
احمد اكثر تعلّماً من محمود : احمد بيش از محمود تعلم نموده .
الثلجُ اشدّ بياضاً من اللبن : برف از شير سفيد تر است .
زيد اكثر حولاًمن بكر : زيد چپ چشميش بيشتر از بكر است .
و همين گونه است اگر بخواهند در ذاتي تفضيل دهند نه در حدث مانند :
وانا اكثر منك مالاً و اعزّ نفراً: و من از تو مالم بيشتر و نفراتم عزيزتر هستند (كهف-18-34) .
و من كان في هذه اعمي فهو في الآخرة اعمي و اضلّ سبيلاً : و كسي كه در اينجا كور است پس او در آخرت كور است و گمراه تر است (اسراء-17-72) .
فربّكم اعلم بمن هو اهدي سبسيلاً : پس پروردگارتان دانا تر است به كسي كه او بهتر راهنمايي شده (اسراء-17-84) اهدي در اينجا معني اسم مفعول را دارد .
ان ترَنِ انا اقلّ منك مالاً و ولداً : اگر مرا كمتر از خود مي بيني از جنبه مال و فرزند ( كهف-18-39) .
و كم اهلكنا قبلهم من قرنٍ هم احسن اثاثاً ورِئياً : و چه بسيار هلاك كرديم پيش از آنان از اهل هر زماني كه آنان از جنبه اثاث و زيور بهتر بودند (مريم-19-74) .
و نيز اين گونه جائز است گر چه داراي شرائط هم باشد مانند :
و كان الانسان اكثر شيء جدلاً : و انسان بيش از هر چيزي جدل كننده است (كهف-18-54) و جائز است گفته شود : اجدل شيء علي الرحمان عتيّاً : سخت تر است بر رحمان از جنبه سركشي (مريم-19-69) و جائز است گفته شود : اعتي علي الرحمان .
و در بعضي موارد گرچه اسم تفضيل جامع شرائط است ، لكن بايستي اين گونه استعمال شود تا مقصود اداء گردد مانند : انّا جعلنا ما علي الارض زينة لها لنبلوهم ايّهم احسن عملاً : ما آنچه بر وري زمين است آرايش زمين گردانيديم تا آنان را آزمايش نمائيم كه كدام يك از آنان كارشان نيكوتر است ، گر چه عمل جامع شرائط است براي صيغه اسم تفضيل ، لكن اگر گفته شد ايّهم اعمل اداء مقصود نمي شود .
و مراد از كلمات عامه : در اين مبحث احسن واسوء و اكبر و اصغر و اكثر و اقلّ واعلي واسفل و خير و شرّ و اهدي و اضلّ و اطول و اقصر و اشدّ واضعف است و غير اينها شايد باشد .