تفسیر سوره مبارکه حُجرات

از کتاب تفسیر نمونه جلد 22 

توسط استاد  حجت الاسلام حمید رضا امینی

جلـــــسه اول 

جلـــــسه دوّم

جلـــــسه سوّم

جلـــــسه چهارم

جلـــــسه پنجم

جلـــــسه ششم

جلـــــسه هفتم

جلـــــسه هشتم

جلـــــسه نُهم

جلـــــسه دهم

جلـــــسه یازدهم

جلـــــسه دوازدهم

جلـــــسه سیزدهم

جلـــــسه چهاردهم

جلـــــسه پانزدهم

 

۱. بر اساس تفسیر نمونه، چرا سوره حجرات را «سوره اخلاق و آداب» نامیده‌اند؟

الف) به دلیل تأکید بر عبادات فردی
ب) به دلیل بیان احکام فقهی در آن
ج) به دلیل طرح مسائل اخلاقی و آداب اجتماعی و فردی
د) به دلیل بیان معجزات پیامبر

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ج)

📌 استناد:

«…از آنجا که بسیاری از مسائل مهم اخلاقی در آن عنوان گردیده می‌توان آن را “سوره اخلاق و آداب” نامید.»

📘 ترجمه: به دلیل آن‌که مسائل مهم اخلاقی در این سوره مطرح شده، می‌توان آن را سوره اخلاق و آداب نامید.

🔍 شرح: سوره حجرات با محوریت اخلاق اجتماعی، آداب برخورد با پیامبر، و اصول رفتاری در جامعه اسلامی، ساختار تربیتی ویژه‌ای دارد که آن را از دیگر سوره‌ها متمایز می‌سازد.

🎯 مثال: آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ» نمونه‌ای از آداب گفتاری در محضر پیامبر است.

۲. کدام بخش از سوره حجرات به معیار ارزش انسان نزد خداوند می‌پردازد؟

الف) بخش اول
ب) بخش سوم
ج) بخش چهارم
د) بخش ششم

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ج)

📌 استناد:

«بخش چهارم: از معیار ارزش انسان در پیشگاه خدا و اهمیت مسأله تقوی سخن می‌گوید.»

📘 ترجمه: این بخش درباره ارزش انسان نزد خدا و اهمیت تقوا سخن می‌گوید.

🔍 شرح: در این بخش، تقوا به عنوان معیار اصلی سنجش انسان‌ها معرفی شده، نه نژاد، قومیت یا ثروت.

🎯 مثال: آیه «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» نشان‌دهنده این معیار الهی است.

۳. بر اساس متن، چه چیزی ضامن اجرای تمام بخش‌های سوره حجرات است؟

الف) علم پیامبر
ب) علم خداوند به اسرار نهان
ج) ایمان مردم
د) وحدت مسلمانان

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ب)

📌 استناد:

«…آخرین قسمت این سوره است از علم خداوند و آگاهی او از همه اسرار نهان عالم هستی و اعمال انسان‌ها سخن می‌گوید که در حقیقت به منزله ضامن اجرا است برای تمام بخش‌هایی که در این سوره آمده است.»

📘 ترجمه: علم خداوند به اسرار نهان، ضامن اجرای همه بخش‌های سوره است.

🔍 شرح: علم مطلق خداوند به نیت‌ها و اعمال، پشتوانه‌ای برای تحقق دستورات اخلاقی و اجتماعی سوره است.

🎯 مثال: آیه «إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ» تأکید بر شنوا و دانا بودن خداوند دارد.

۴. هدف از تلاوت سوره حجرات طبق حدیث امام صادق (ع) چیست؟

الف) افزایش ثواب نماز
ب) زیارت پیامبر (ص)
ج) تقویت حافظه
د) دفع بلا

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ب)

📌 استناد:

«من قرأ سورة الحجرات فی کل لیلة،او فی کل یوم،کان من زوار محمد(ص)»

📘 ترجمه: هر کس سوره حجرات را هر شب یا روز بخواند، از زائران پیامبر خواهد بود.

🔍 شرح: تلاوت این سوره با نیت عمل به آداب آن، انسان را در مسیر معنوی زیارت پیامبر قرار می‌دهد.

🎯 مثال: خواندن سوره با توجه به آداب ذکر شده، مانند فروتنی در برابر پیامبر، مقدمه‌ای برای زیارت حقیقی است.

۵. کدام بخش از سوره حجرات به مبارزه با اختلافات داخلی مسلمانان اختصاص دارد؟

الف) بخش دوم
ب) بخش سوم
ج) بخش پنجم
د) بخش هفتم

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ب)

📌 استناد:

«بخش سوم: دستوراتی است که مربوط به چگونگی مبارزه با اختلافات و درگیری‌هایی است که احیاناً در میان مسلمانان روی می‌دهد.»

📘 ترجمه: این بخش به شیوه‌های مقابله با اختلافات در جامعه اسلامی می‌پردازد.

🔍 شرح: سوره حجرات با ارائه راهکارهایی برای اصلاح روابط و رفع نزاع، وحدت امت اسلامی را هدف قرار داده است.

🎯 مثال: آیه «وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا» به اصلاح بین دو گروه مؤمن اشاره دارد.

۶. بر اساس تفسیر نمونه، چرا نباید صدای خود را بالاتر از صدای پیامبر (ص) کرد؟

الف) موجب خشم مردم می‌شود
ب) نشانه بی‌ادبی و باعث نابودی اعمال است
ج) باعث کفر می‌شود
د) موجب فراموشی آداب اسلامی است

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ب)

📌 استناد:

«…مبادا اعمال شما نابود گردد در حالی که نمی‌دانید!»

📘 ترجمه: مبادا اعمال شما نابود شود در حالی که آگاه نیستید.

🔍 شرح: بلند کردن صدا در محضر پیامبر (ص) نشانه بی‌ادبی است و ممکن است باعث حبط اعمال شود، حتی اگر نیت توهین نباشد.

🎯 مثال: در ماجرای بنی‌تمیم، فریاد «یا محمد!» از پشت حجره‌ها نمونه‌ای از این بی‌ادبی بود.

۷. تعبیر «امتحن الله قلوبهم للتقوی» در آیه سوم به چه معناست؟

الف) خداوند قلب‌ها را برای عبادت آماده می‌کند
ب) خداوند قلب‌ها را برای تقوا خالص و گسترده می‌سازد
ج) خداوند قلب‌ها را برای محبت آماده می‌سازد
د) خداوند قلب‌ها را برای جهاد تربیت می‌کند

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ب)

📌 استناد:

«…خداوند قلوبشان را برای تقوی خالص و گسترده ساخته…»

📘 ترجمه: خداوند دل‌های آنان را برای پذیرش تقوا خالص کرده است.

🔍 شرح: آزمایش الهی موجب پالایش قلب‌ها و آمادگی برای تقواست، که مقدمه مغفرت و اجر عظیم است.

🎯 مثال: کسانی که در محضر پیامبر صدای خود را کوتاه می‌کنند، مشمول این خلوص قلبی‌اند.

۸. چرا در آیه چهارم، کسانی که پیامبر را از پشت حجره‌ها صدا می‌زنند، بی‌عقل خوانده شده‌اند؟

الف) چون صدای بلند نشانه بی‌ادبی است
ب) چون از آداب اسلامی بی‌خبرند
ج) چون عقل، ادب را اقتضا می‌کند
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…اکثرشان نمی‌فهمند!»

📘 ترجمه: بیشترشان عقل ندارند.

🔍 شرح: بی‌ادبی در برابر پیامبر (ص) نشانه بی‌خردی است، زیرا عقل انسان را به رعایت ادب و احترام وامی‌دارد.

🎯 مثال: اعراب بنی‌تمیم با فریاد «یا محمد!» از پشت حجره‌ها، نمونه‌ای از این بی‌خردی بودند.

۹. چرا خداوند در پایان آیه پنجم خود را «غفور و رحیم» معرفی کرده است؟

الف) برای تأکید بر رحمت در برابر گناه
ب) برای آرامش دادن به مؤمنان
ج) برای امید دادن به توبه‌کنندگان
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…و خداوند غفور و رحیم است.»

📘 ترجمه: و خداوند آمرزنده و مهربان است.

🔍 شرح: این تعبیر نشان می‌دهد که حتی اگر کسی بی‌ادبی کرده باشد، با توبه و اصلاح، مشمول رحمت الهی خواهد شد.

🎯 مثال: اعراب نادان اگر صبر می‌کردند تا پیامبر نزدشان آید، بهتر بود و خداوند آنان را می‌بخشید.

۱۰. منظور از «لا تقدموا بین یدی الله و رسوله» چیست؟

الف) در عبادات عجله نکنید
ب) در تصمیم‌گیری‌ها از پیامبر پیشی نگیرید
ج) در سخن گفتن از پیامبر جلو نیفتید
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…هر گونه پیشی گرفتن را در هر برنامه‌ای شامل می‌شود.»

📘 ترجمه: در هیچ کاری بر خدا و پیامبر پیشی نگیرید.

🔍 شرح: این آیه مفهومی وسیع دارد و شامل همه رفتارهایی است که نشان‌دهنده عجله یا بی‌انضباطی در برابر پیامبر باشد.

🎯 مثال: پیشنهاد عمر درباره جانشین پیامبر در مدینه، پیش از تصمیم پیامبر، نمونه‌ای از این پیشی گرفتن بود.

۱۱. چرا تلاوت سوره حجرات مقدمه عمل شمرده شده است؟

الف) چون موجب حفظ آیات می‌شود
ب) چون باعث افزایش ثواب است
ج) چون عمل به آداب آن شرط بهره‌مندی از فضیلت‌هاست
د) چون موجب شهرت در میان مردم می‌شود

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ج)

📌 استناد:

«…تلاوت همه جا مقدمه عمل است.»

📘 ترجمه: تلاوت مقدمه‌ای برای عمل است.

🔍 شرح: فضیلت‌های ذکر شده در روایات، مشروط به عمل به آداب اخلاقی و اجتماعی سوره است.

🎯 مثال: کسی که سوره را می‌خواند اما در برابر پیامبر بی‌ادب است، از ثواب محروم می‌شود.

۱۲. چرا در آیه دوم، حبط اعمال به عنوان پیامد بی‌ادبی ذکر شده است؟

الف) چون بی‌ادبی گناه کبیره است
ب) چون موجب کفر می‌شود
ج) چون بی‌ادبی آثار اعمال نیک را از بین می‌برد
د) چون موجب خشم پیامبر می‌شود

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ج)

📌 استناد:

«…چنین عمل زشتی باعث نابودی ثواب بسیاری از اعمال گردد.»

📘 ترجمه: این عمل زشت ممکن است ثواب بسیاری از اعمال را نابود کند.

🔍 شرح: بی‌ادبی در محضر پیامبر، حتی بدون قصد توهین، می‌تواند آثار اعمال نیک را از بین ببرد.

🎯 مثال: ثابت بن قیس با صدای بلند سخن می‌گفت، اما چون نیتش خدمت بود، پیامبر فرمود: «او اهل بهشت است.»

۱۳. چرا پیامبر به خطیب و شاعر بنی‌تمیم اجازه سخن داد؟

الف) برای اثبات برتری مسلمانان
ب) برای جلب قلب آنان
ج) برای پاسخ‌گویی به مفاخره
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…در این موقع پیامبر ص برای جلب قلب آنها دستور داد هدایای خوبی به آنها دادند…»

📘 ترجمه: پیامبر برای جلب قلب آنان، به ایشان هدیه داد.

🔍 شرح: رفتار پیامبر نشان‌دهنده حکمت و ادب در برخورد با مخالفان است، حتی اگر بی‌ادب باشند.

🎯 مثال: پاسخ خطیب مسلمانان و شاعر حسان بن ثابت، آنان را تحت تأثیر قرار داد.

۱۴. چرا در تفسیر، حجرات به معنی «اطاق‌های همسران پیامبر» آمده است؟

الف) چون مانع ورود دیگران است
ب) چون محل عبادت پیامبر بود
ج) چون در کنار مسجد قرار داشت
د) چون محل نزول وحی بود

✅ پاسخ صحیح: گزینه (الف)

📌 استناد:

«…در اصل از ماده “حجر” به معنی منع است، زیرا “حجره” مانع ورود دیگران در حریم زندگی انسان است.»

📘 ترجمه: حجره یعنی محل منع ورود دیگران.

🔍 شرح: تعبیر «وراء الحجرات» در آیه چهارم، اشاره به بی‌ادبی کسانی دارد که از پشت حجره‌ها فریاد می‌زدند.

🎯 مثال: اعراب بنی‌تمیم از پشت حجره‌ها فریاد «یا محمد!» زدند.

۱۵. چرا در آیه سوم، مغفرت و اجر عظیم به صورت نکره آمده است؟

الف) برای تعظیم و بزرگ‌نمایی
ب) برای اشاره به تنوع اجر
ج) برای تأکید بر رحمت
د) برای اشاره به اعمال خاص

✅ پاسخ صحیح: گزینه (الف)

📌 استناد:

«…تعبیر “مغفرة” به صورت نکره، برای تعظیم و اهمیت است.»

📘 ترجمه: آمرزش کامل و بزرگ به آنان داده می‌شود.

🔍 شرح: نکره بودن «مغفرة» و «اجر عظیم» نشان‌دهنده عظمت پاداش کسانی است که ادب را رعایت می‌کنند.

🎯 مثال: کسانی که صدای خود را نزد پیامبر کوتاه می‌کنند، مشمول این مغفرت عظیم‌اند.

۱۶. بر اساس تفسیر نمونه، چرا نباید در محضر پیامبر (ص) حتی هنگام سکوت او صدای خود را بلند کرد؟

الف) چون ممکن است موجب سوء تفاهم شود
ب) چون بی‌ادبی در هر حال ممنوع است
ج) چون پیامبر ممکن است ناراحت شود
د) چون موجب حبط اعمال می‌شود

✅ پاسخ صحیح: گزینه (ب)

📌 استناد:

«…در این حالت نیز نباید صدا را زیاد بلند کنند.»

📘 ترجمه: در حال سکوت پیامبر نیز نباید صدای خود را بلند کرد.

🔍 شرح: ادب در محضر پیامبر نه‌تنها هنگام سخن گفتن، بلکه در سکوت نیز لازم است، زیرا احترام به مقام نبوت مطلق است.

🎯 مثال: در ماجرای بنی‌تمیم، حتی قبل از سخن پیامبر، فریاد زدند «یا محمد!» که نشانه بی‌ادبی بود.

۱۷. چرا در تفسیر، بی‌ادبی در برابر پیامبر (ص) گاه موجب کفر شمرده شده است؟

الف) چون توهین به پیامبر توهین به خداست
ب) چون پیامبر معصوم است
ج) چون پیامبر واسطه وحی است
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…اگر اینگونه اعمال به قصد توهین به مقام شامخ نبوت باشد موجب کفر است.»

📘 ترجمه: اگر این اعمال با قصد توهین باشد، موجب کفر است.

🔍 شرح: بی‌ادبی عمدی به پیامبر، به منزله انکار نبوت و توهین به خداوند است، و در نتیجه موجب کفر می‌شود.

🎯 مثال: اگر کسی عمداً پیامبر را با الفاظ تحقیرآمیز خطاب کند، از دایره ایمان خارج می‌شود.

۱۸. چرا در تفسیر، عقل و ادب رابطه مستقیم دارند؟

الف) چون عقل انسان را به رعایت ادب و احترام وامی‌دارد
ب) چون بی‌ادبی نشانه حیوانیت است
ج) چون عقل ارزش‌ها را درک می‌کند
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…بی‌ادبی همیشه نشانه بی‌خردی است، یا به تعبیر دیگر بی‌ادبی کار حیوان و ادب کار انسان است.»

📘 ترجمه: بی‌ادبی نشانه بی‌خردی است و ادب نشانه انسانیت.

🔍 شرح: ادب محصول عقل است، و هرچه عقل بیشتر باشد، ادب نیز بیشتر خواهد بود؛ بی‌ادبی نشانه ضعف عقل است.

🎯 مثال: کسانی که با صدای بلند پیامبر را صدا زدند، از عقل و ادب بی‌بهره بودند.

۱۹. چرا پیامبر (ص) در پاسخ به مفاخره بنی‌تمیم از خطیب و شاعر مسلمانان استفاده کرد؟

الف) برای مقابله به مثل
ب) برای اثبات برتری اسلام
ج) برای پاسخ‌گویی علمی و هنری
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…ثابت بن قیس خطبه بلیغی در جواب آنها ایراد کرد… حسان بن ثابت پاسخ کافی به شاعر آنها داد.»

📘 ترجمه: خطیب و شاعر مسلمانان پاسخ‌های قوی و مؤثر دادند.

🔍 شرح: پاسخ‌گویی به مفاخره با منطق، ادب و هنر، نشان‌دهنده قدرت علمی و فرهنگی اسلام بود.

🎯 مثال: خطبه ثابت بن قیس و شعر حسان بن ثابت، بنی‌تمیم را تحت تأثیر قرار داد.

۲۰. چرا پیامبر (ص) پس از پاسخ‌گویی به بنی‌تمیم به آنان هدیه داد؟

الف) برای جلب قلب آنان
ب) برای نشان دادن کرامت اسلامی
ج) برای دعوت غیرمستقیم به اسلام
د) همه موارد

✅ پاسخ صحیح: گزینه (د)

📌 استناد:

«…در این موقع پیامبر ص برای جلب قلب آنها دستور داد هدایای خوبی به آنها دادند…»

📘 ترجمه: برای جلب قلب آنان، پیامبر به ایشان هدیه داد.

🔍 شرح: هدیه دادن پس از گفت‌وگو، نشانه کرامت، محبت و دعوت غیرمستقیم به اسلام است؛ پیامبر با این رفتار دل‌ها را فتح کرد.

🎯 مثال: پس از مفاخره، بنی‌تمیم با دیدن ادب، منطق و کرامت پیامبر، به نبوت او اعتراف کردند.

 

محتوای سوره حجرات

در این سوره که بیش از هیجده آیه ندارد مسائل بسیار مهمی در ارتباط با شخص پیامبر و جامعه اسلامی نسبت به یکدیگر مطرح شده،و از آنجا که بسیاری از مسائل مهم اخلاقی در آن عنوان گردیده می توان آن را”سوره اخلاق و آداب” نامید. رویهمرفته بخشهای مختلف این سوره را اینگونه می توان خلاصه کرد:بخش اول:آیات آغاز سوره است که آداب برخورد با پیشوای بزرگ اسلام پیغمبر اکرم ص،و اصولی را که مسلمانان در محضر او باید به کار بندند، بیان می کند.بخش دوم:این سوره مشتمل بر یک سلسله اصول مهم”اخلاق اجتماعی” است که به کار بستن آنها محبت و صفا و صمیمیت و امنیت و اتحاد را در جامعه اسلامی حفظ می کند،و به عکس فراموش کردن آنها مایه بدبینی و نفاق و پراکنده گی و ناامنی است.بخش سوم:دستوراتی است که مربوط به چگونگی مبارزه با اختلافات و درگیریهایی است که احیانا در میان مسلمانان روی می دهد.بخش چهارم:از معیار ارزش انسان در پیشگاه خدا و اهمیت مساله تقوی سخن می گوید. بخش پنجم:روی این مساله تاکید دارد که ایمان تنها به گفتار نیست بلکه باید علاوه بر اعتقاد قلبی آثار آن در اعمال انسانی،و در جهاد با اموال و نفوس آشکار گردد. بخش ششم:از این بحث می کند که اسلام و ایمان یک هدیه بزرگ ص :129 الهی برای مؤمنان است،بجای اینکه در پذیرش آن منتی بگذارند باید فوق العاده ممنون و شکرگزار باشند که مشمول این هدیه شده اند. و بالآخره بخش هفتم که آخرین قسمت این سوره است از علم خداوند و آگاهی او از همه اسرار نهان عالم هستی و اعمال انسانها سخن می گوید که در حقیقت به منزله ضامن اجرا است برای تمام بخشهایی که در این سوره آمده است. نامگذاری این سوره به سوره”حجرات”به تناسب آیه چهارم این سوره است که این کلمه در آن به کار رفته و تفسیر آن را به زودی خواهیم دانست. *** فضیلت تلاوت این سوره در فضیلت تلاوت این سوره همین بس که در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام ص می خوانیم: من قرأ سورة الحجرات اعطی من الاجر عشر حسنات بعدد من اطاع اللّٰه و من عصاه :”هر کس سوره”حجرات”را بخواند به عدد تمام کسانی که خدا را اطاعت یا عصیان کرده اند ده حسنه به او داده می شود”!. و در حدیث دیگری از امام صادق ع آمده است: من قرأ سورة الحجرات فی کل لیلة،او فی کل یوم،کان من زوار محمد(ص): “هر کس سوره حجرات را در هر شب یا هر روز بخواند از زائران محمد ص خواهد بود”. بدیهی است این همه حسنات به عدد مطیعان و عاصیان در صورتی است که اعمال هر یک از این دو را که در آیات این سوره منعکس است دقیقا در نظر بگیرد،و در آن بیندیشد،و مسیر خود را بر اولی منطبق و از دومی جدا سازد. و نیز نائل شدن به زیارت شخص پیامبر ص فرع بر این است که آدابی را که در این سوره در رابطه با شخص او آمده عملا به کار گیرد،چرا که تلاوت همه جا مقدمه عمل است. *** ص :130 در این سوره که بیش از هیجده آیه ندارد مسائل بسیار مهمی در ارتباط با شخص پیامبر و جامعه اسلامی نسبت به یکدیگر مطرح شده،و از آنجا که بسیاری از مسائل مهم اخلاقی در آن عنوان گردیده می توان آن را”سوره اخلاق و آداب” نامید. رویهمرفته بخشهای مختلف این سوره را اینگونه می توان خلاصه کرد: بخش اول:آیات آغاز سوره است که آداب برخورد با پیشوای بزرگ اسلام پیغمبر اکرم ص،و اصولی را که مسلمانان در محضر او باید به کار بندند، بیان می کند. بخش دوم:این سوره مشتمل بر یک سلسله اصول مهم”اخلاق اجتماعی” است که به کار بستن آنها محبت و صفا و صمیمیت و امنیت و اتحاد را در جامعه اسلامی حفظ می کند،و به عکس فراموش کردن آنها مایه بدبینی و نفاق و پراکنده گی و ناامنی است. بخش سوم:دستوراتی است که مربوط به چگونگی مبارزه با اختلافات و درگیریهایی است که احیانا در میان مسلمانان روی می دهد. بخش چهارم:از معیار ارزش انسان در پیشگاه خدا و اهمیت مساله تقوی سخن می گوید. بخش پنجم:روی این مساله تاکید دارد که ایمان تنها به گفتار نیست بلکه باید علاوه بر اعتقاد قلبی آثار آن در اعمال انسانی،و در جهاد با اموال و نفوس آشکار گردد. بخش ششم:از این بحث می کند که اسلام و ایمان یک هدیه بزرگ ص :