وَ رَبَطْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا فَقالُوا رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً (۱۴)

و دل‏هایشان را [با یقین به حقایق‏] محکم و استوار ساختیم؛ آن گاه [که در برابر شرک و بت‏پرستى‏] به پا خاستند و گفتند: پروردگار ما پروردگار آسمان‏ها و زمین است، هرگز جز او معبودى را نمى‏پرستیم که اگر بپرستیم سخنى گزاف و دور از حق گفته‏ایم: [که با خدا معبودى دیگر وجود دارد.] (۱۴)

شرح صوتی بزودی فعال می شود

قوله تعالى: «وَ رَبَطْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا فَقالُوا» إلى آخر الآیات الثلاث‏ الربط هو الشَّد، و الرَّبط على القلوب کنایه عن سلب القلق و الاضطراب عنها، و الشطط الخروج عن الحد و التجاوز عن الحق، و السلطان‏ الحجه و البرهان. و الآیات الثلاث تحکی الشطر الأول من محاورتهم حین انتهضوا لمخالفه الوثنیه و مخاصمتهم «إِذْ قامُوا فَقالُوا رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً هؤُلاءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَهً لَوْ لا یَأْتُونَ عَلَیْهِمْ بِسُلْطانٍ بَیِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِباً».و قد أتوا بکلام مملوء حکمه و فهما راموا به إبطال ربوبیه أرباب الأصنام من الملائکه و الجن و المصلحین من البشر الذین رامت الفلسفه الوثنیه إثبات ألوهیتهم و ربوبیتهم دون نفس الأصنام التی هی تماثیل و صور لأولئک الأرباب تدعوها عامتهم آلهه و أربابا، و من الشاهد على ذلک قوله: «عَلَیْهِمْ‏» حیث أرجع إلیهم ضمیر «عَلَیْهِمْ‏» المختص بأولى العقل.فبدءوا بإثبات توحیده بقولهم: «رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‏» فأسندوا ربوبیه الکل إلى واحد لا شریک له، و الوثنیه تثبت لکل نوع من أنواع الخلقیه إلها و ربا کرب السماء و رب الأرض و رب الإنسان. ثم أکدوا ذلک بقولهم: «لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً و من فائدته نفی الآلهه الذین تثبتهم الوثنیه فوق أرباب الأنواع کالعقول الکلیه التی تعبده الصابئه و برهما و سیوا و وشنو الذین تعبدهم البراهمه و البوذیه و أکدوه ثانیا بقولهم: «لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً» فدلوا على أن دعوه غیره من التجاوز عن الحد بالغلو فی حق المخلوق برفعه إلى درجه الخالق.

[اقرار به توحید پروردگار و نفى ربوبیت ارباب و آلهه در گفتگوى اصحاب کهف با خود]

” وَ رَبَطْنا عَلى‏ قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا فَقالُوا … عَلَى اللَّهِ کَذِباً”. کلمه” ربط” به معناى محکم بستن است. و” ربط بر دلها” کنایه از سلب اضطراب و قلق از آنها است. و کلمه” شطط” به معناى خروج از حد و  تجاوز از حق است. و کلمه” سلطان” به معناى حجت و برهان است. این آیات سه‏گانه قسمت اول از گفتگوى اصحاب کهف را حکایت مى‏کند، که وقتى علیه بت‏پرستى قیام نمودند و با آن به مبارزه برخاستند با یکدیگر گفتند.” إِذْ قامُوا فَقالُوا رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً هؤُلاءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَهً لَوْ لا یَأْتُونَ عَلَیْهِمْ بِسُلْطانٍ بَیِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ کَذِباً- هنگامى که قیام کردند گفتند پروردگار ما پروردگار آسمانها و زمین است، ما به غیر او اله دیگرى را نمى‏خوانیم، چرا که اگر بخوانیم در این هنگام از راه حق تجاوز کرده‏ایم ببین که مردم ما چگونه غیر خدا خدایانى گرفته‏اند، اینها اگر دلیل قاطعى بر ربوبیت ایشان نیاورند ستمکارترین مردمند، زیرا ستمکارتر از کسى که بر خدا افتراء و دروغ ببندد کیست؟”. این قسمت از گفتگوى اصحاب کهف مملو از حکمت و فهم است، و در این فراز از گفتگوى خود خواسته‏اند ربوبیت ارباب بتها از ملائکه و جن و مصلحین بشر را که فلسفه وثنیت الوهیت آنها را اثبات کرده باطل کنند، نه ربوبیت خود بتها را که مشتى مجسمه و تصویرى از آن ارباب و خدایان است. شاهد بر این معنا کلمه” علیهم” است که مى‏رساند منظورشان ابطال ربوبیت ملائکه و جن و کملین از بشر بوده، و گرنه اگر منظورشان ابطال ربوبیت مجسمه‏ها بود مى‏فرمود:” علیها- اگر دلیل قاطعى بر ربوبیت آنها نیاورند”. آرى، اصحاب کهف در این قسمت از محاوره خود ابتداء با جمله‏” رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ” توحید را اثبات نموده و ربوبیت تمامى عالم را منحصر به رب واحدى کرده‏اند که شریک ندارد، و این غیر آن چیزى است که وثنیت مى‏گوید. وثنیت براى هر نوع از انواع مخلوقات، اله و ربى قائل هستند. الهى براى آسمانها و الهى براى زمین و ربى براى انسانها و همچنین براى هر قسم از موجودات ربى جداگانه قائلند. آن گاه براى تاکید توحید اضافه کرده‏اند که:” لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً- ما به غیر او اله دیگرى نمى‏خوانیم” و فائده این تاکید نفى آلهه‏ایست که وثنیت آنها را اثبات مى‏کرد، و آن آلهه را ما فوق رب النوع‏ها مى‏دانست مانند عقول کلیه‏اى که صابئین عبادت مى‏کردند، و مانند برهما و سیوا و شنوکه براهمه و بودائیان آنها را مى‏پرستیدند. اصحاب کهف براى نفى الوهیت آنها آن تاکید را آورده مجددا تاکید دیگرى آوردند که:” لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً- اگر چنین کنیم از راه حق تجاوز کرده‏ایم” و با این جمله فهماندند که خواندن غیر خدا تجاوز از حد و غلو در حق مخلوق و بالا بردن آن تا حد خالق است.